Planowanie sukcesji w firmie to jedno z największych wyzwań, przed którymi staje każdy świadomy przedsiębiorca pragnący zabezpieczyć dorobek swojego życia. Fundacja rodzinna to nowoczesne narzędzie prawne, które pozwala nie tylko efektywnie zarządzać zgromadzonym kapitałem, ale przede wszystkim chronić go przed rozdrobnieniem przez kolejne pokolenia.
Czym dokładnie jest fundacja rodzinna i jakie pełni funkcje?
Fundacja rodzinna to osoba prawna utworzona w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na ich rzecz. W polskim systemie prawnym rozwiązanie to pojawiło się stosunkowo niedawno, bo w 2023 roku, odpowiadając na palące potrzeby firm rodzinnych, w których nestorzy planują przejście na emeryturę. Jej głównym zadaniem jest zapobieganie podziałowi majątku przedsiębiorstwa po śmierci właściciela, co często prowadziło do upadku dobrze prosperujących biznesów. Fundacja działa jak „skarbiec”, do którego fundator wnosi swoje aktywa – udziały w spółkach, nieruchomości, gotówkę czy papiery wartościowe. Dzięki temu majątek ten staje się własnością fundacji, a nie poszczególnych spadkobierców, co gwarantuje integralność firmy. W statucie fundacji fundator precyzyjnie określa zasady zarządzania tym majątkiem oraz reguły wypłacania zysków członkom rodziny. To rozwiązanie daje pewność, że wizja założyciela będzie kontynuowana nawet wtedy, gdy go zabraknie, a firma pozostanie w rękach rodziny na ustalonych wcześniej zasadach.
Aspekty podatkowe i rola profesjonalnego wsparcia
Jednym z największych atutów fundacji rodzinnej są bardzo korzystne zasady opodatkowania, które czynią ją atrakcyjnym wehikułem inwestycyjnym. Co do zasady, fundacja jest zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) w zakresie swojej podstawowej działalności statutowej, co pozwala na niemal bezkosztowe reinwestowanie zysków. Podatek w wysokości 15% pojawia się zazwyczaj dopiero w momencie przekazywania świadczeń beneficjentom, co jest mechanizmem odraczającym opodatkowanie. Należy jednak pamiętać, że przepisy te są dość skomplikowane i zawierają wyjątki, szczególnie w kontekście prowadzenia działalności gospodarczej wykraczającej poza dozwolony zakres. Aby uniknąć błędów w rozliczeniach i zapewnić pełne bezpieczeństwo fiskalne, sprawdzone biuro rachunkowe takie jak Tax Safe powinno czuwać nad prawidłowym prowadzeniem ksiąg oraz ewidencji fundacji. Dodatkowo beneficjenci z najbliższej rodziny fundatora (tzw. grupa zero) są zwolnieni z podatku PIT od otrzymanych świadczeń, co jest ogromną ulgą finansową. Tak skonstruowany system podatkowy sprawia, że fundacja jest jednym z najbardziej efektywnych narzędzi do akumulacji kapitału w Polsce.
Dla kogo fundacja rodzinna będzie idealnym rozwiązaniem?
Fundacja rodzinna nie jest rozwiązaniem zarezerwowanym wyłącznie dla najbogatszych Polaków z listy Forbesa, choć to im przynosi spektakularne korzyści. Jest to doskonała opcja dla każdego przedsiębiorcy, który posiada firmę rodzinną i chce, aby przetrwała ona pokolenia w nienaruszonym kształcie. To idealne wyjście dla osób, których potencjalni spadkobiercy nie są zainteresowani prowadzeniem biznesu lub nie mają do tego odpowiednich kompetencji, a fundator chce im zapewnić jedynie czerpanie korzyści finansowych. Rozwiązanie to sprawdzi się również w sytuacjach, gdy w rodzinie występują konflikty, które po śmierci właściciela mogłyby doprowadzić do paraliżu decyzyjnego w spółce i wyprzedaży majątku. Fundacja jest także dedykowana osobom posiadającym zdywersyfikowany majątek prywatny, taki jak nieruchomości na wynajem, dzieła sztuki czy portfele inwestycyjne, które mają służyć bezpieczeństwu całej rodziny. Jeśli zależy Ci na tym, aby Twoje dzieci i wnuki miały zapewnione środki na edukację, leczenie czy start w dorosłość bez konieczności dzielenia „kury znoszącej złote jajka”, fundacja jest kierunkiem, który warto rozważyć.
Bezpieczeństwo aktywów i ochrona przed wierzycielami
Kolejnym kluczowym aspektem, dla którego przedsiębiorcy decydują się na ten krok, jest funkcja ochrony majątku przed ryzykiem gospodarczym i osobistym. W momencie wniesienia aktywów do fundacji rodzinnej przestają one być własnością fundatora, a stają się własnością samej fundacji, co tworzy skuteczną barierę prawną. Oznacza to, że po upływie określonego czasu wierzyciele fundatora nie mogą prowadzić egzekucji z majątku fundacji za jego prywatne długi, co stanowi potężny parasol ochronny. Zgodnie z przepisami, fundacja odpowiada za zobowiązania fundatora powstałe przed jej ustanowieniem, ale ta odpowiedzialność wygasa po 10 latach od momentu jej powstania (w przypadku niewypłacalności fundatora termin ten może być krótszy). To mechanizm, który pozwala oddzielić ryzyko biznesowe związane z prowadzeniem np. ryzykownej działalności operacyjnej od majątku gromadzonego na przyszłość rodziny. Dzięki temu, nawet w przypadku niepowodzenia innych przedsięwzięć biznesowych fundatora, baza majątkowa zapewniająca byt rodzinie pozostaje nienaruszona. Jest to szczególnie ważne w niepewnych czasach gospodarczych, gdzie stabilizacja finansowa rodziny staje się priorytetem.
Jak wygląda proces zakładania fundacji rodzinnej?
Proces powołania fundacji rodzinnej jest sformalizowany i wymaga dopełnienia kilku istotnych kroków prawnych, zaczynając od wizyty u notariusza. Pierwszym etapem jest złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji w akcie założycielskim lub w testamencie, co musi mieć formę aktu notarialnego. Równolegle należy opracować statut, który jest najważniejszym dokumentem regulującym życie fundacji – to w nim określa się cele, beneficjentów oraz zasady działania organów fundacji. Następnie fundator musi wnieść fundusz założycielski, którego minimalna wartość określona ustawowo wynosi 100 000 złotych i może obejmować zarówno gotówkę, jak i mienie niepieniężne. Kolejnym krokiem jest ustanowienie organów fundacji, takich jak zarząd, zgromadzenie beneficjentów, a w niektórych przypadkach również rada nadzorcza. Ostatnim, ale niezbędnym etapem jest wpisanie fundacji do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy. Dopiero z chwilą wpisu do tego rejestru fundacja uzyskuje osobowość prawną i może w pełni legalnie rozpocząć swoją działalność operacyjną oraz realizację celów statutowych.